कॅपेसिटर: ते काय आहे आणि आपण ते कशासाठी वापरता?

कॅपेसिटर हा एक इलेक्ट्रॉनिक घटक आहे जो विद्युत ऊर्जा साठवण्यासाठी वापरला जातो.

कॅपेसिटर दोन धातूच्या प्लेट्सपासून बनविलेले असतात जे इन्सुलेटरद्वारे वेगळे केले जातात, सामान्यतः डायलेक्ट्रिक, आणि काही कालावधीसाठी चार्ज ठेवू शकतात.

ते विविध प्रकारच्या इलेक्ट्रॉनिक सर्किट्समध्ये वापरले जातात आणि ते ऊर्जा फिल्टर करण्यासाठी किंवा साठवण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात आणि साधे ऑसीलेटर सर्किट तयार करण्यासाठी देखील वापरले जाऊ शकतात.

या लेखात, आम्ही कॅपेसिटर म्हणजे काय, ते कशासाठी वापरले जाते आणि ते कसे कार्य करते याबद्दल चर्चा करू.

कॅपेसिटर म्हणजे काय?

कॅपेसिटर हा एक विद्युत घटक आहे जो विद्युत चार्जच्या स्वरूपात ऊर्जा साठवतो. यात डायलेक्ट्रिक मटेरियल (इन्सुलेटिंग मटेरियल) मध्ये दोन प्रवाहकीय प्लेट्स असतात. उर्जा स्त्रोताशी कनेक्ट केल्यावर, प्लेट्स चार्ज होतात आणि डायलेक्ट्रिक सामग्रीमध्ये विद्युत ऊर्जा साठवली जाते. ही संचयित ऊर्जा नंतर आवश्यकतेनुसार सोडली जाऊ शकते, ज्यामुळे ती कितीही अनुप्रयोगांसाठी वापरली जाऊ शकते.

कॅपेसिटर अनेक आकार, आकार आणि सामग्रीमध्ये येतात – सर्व त्यांच्या उद्देशावर अवलंबून असतात. कॅपॅसिटरचा सर्वात सामान्य प्रकार फिल्म कॅपेसिटर म्हणून ओळखला जातो - यात प्लॅस्टिक किंवा सिरॅमिकचे पातळ थर डायलेक्ट्रिक मटेरियल म्हणून वापरतात, ज्याच्या दोन्ही बाजूला 'इलेक्ट्रोड' म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या पातळ प्रवाहकीय धातूच्या पट्ट्या असतात. या प्रकारचे कॅपेसिटर त्यांच्या कमी किमतीमुळे आणि टिकाऊ गुणधर्मांमुळे इलेक्ट्रॉनिक्समध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरले जातात.

कॅपेसिटरचा वापर इतर ऍप्लिकेशन्स जसे की मोटर्स आणि पॉवर सप्लायमध्ये केला जातो जेथे ते व्होल्टेजचे नियमन करण्यास मदत करतात किंवा आवाज आणि हस्तक्षेप फिल्टर करतात ज्यामुळे अनियमित कार्यप्रदर्शन किंवा रेषेखालील घटकांचे नुकसान होऊ शकते. इलेक्ट्रॉनिक्स अधिकाधिक क्लिष्ट होत असताना, कॅपेसिटर या प्रणालींमध्ये आणखी महत्त्वाची भूमिका बजावतात; स्विचिंग ऑपरेशन्स दरम्यान अचूक वर्तमान प्रवाह राखण्यात मदत करणे किंवा बाह्य स्त्रोतांकडून व्होल्टेज पातळीमध्ये अचानक बदल होण्यापासून बफरिंग प्रदान करणे.

कॅपेसिटरचे प्रकार

कॅपेसिटर अनेक प्रकार, आकार आणि शैलींमध्ये येतात. काही कॅपेसिटर हाय-एंड ऑडिओ सिस्टममध्ये वापरले जातात तर काही संगणक किंवा होम सिक्युरिटी सिस्टममध्ये वापरले जातात. ते सर्व समान मूळ उद्देश पूर्ण करतात; जेव्हा विद्युत प्रवाह सोडला जातो तेव्हा ते विद्युत ऊर्जा साठवतात आणि विद्युत प्रवाह थांबल्यावर ती ऊर्जा परत करतात. प्रकारांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे:

सिरॅमिक कॅपेसिटर: हे सामान्यत: लहान असतात आणि सर्किट बोर्डवर प्री-सोल्डर केलेले असतात. त्यांच्याकडे सिरेमिक मटेरियलपासून बनविलेले डायलेक्ट्रिक असते आणि ते सामान्यत: निम्न-स्तरीय इलेक्ट्रॉनिक्ससाठी वापरले जातात, जसे की रेडिओ फ्रिक्वेन्सी इंटरफेरन्स (RFI) फिल्टर किंवा बायपास सर्किट्स.

इलेक्ट्रोलाइटिक कॅपेसिटर: यांना सामान्यतः ध्रुवीकृत कॅपेसिटर असे संबोधले जाते कारण त्यांच्याकडे नकारात्मक एनोड टर्मिनल, एक सकारात्मक कॅथोड टर्मिनल आणि कॅपेसिटर बॉडीमध्ये इलेक्ट्रोलाइट सोल्यूशन असते जे जास्त कॅपेसिटर क्षमतेस परवानगी देते. ते सामान्यत: पॉवर सप्लाय, फिल्टर्स, टायमिंग सर्किट्स आणि पॉवर रेग्युलेशनच्या इतर अनेक बिंदूंमध्ये आढळतात.

टॅंटलम कॅपेसिटर: टॅंटलम ऑक्साईडपासून बनविलेले, हे कॅपेसिटर घन स्थितीचे डायलेक्ट्रिक (द्रव इलेक्ट्रोलाइट ऐवजी) वापरतात. हे त्यांना इलेक्ट्रोलाइटिक कॅपेसिटरच्या तुलनेत चांगले तापमान कार्यप्रदर्शन देते, तसेच कालांतराने सुधारित स्थिरता आणि बॅच उत्पादनांमध्ये चांगली सुसंगतता देते.

फिल्म/पेपर कॅपेसिटर: हा प्रकार मेटलायझ्ड फिल्म किंवा पेपरने बांधला जातो जो दोन अॅल्युमिनियम फॉइल प्लेट्समध्ये इन्सुलेटर म्हणून काम करतो ज्यामुळे उच्च पृष्ठभागाचे क्षेत्रफळ इलेक्ट्रोड तयार होतात जेणेकरून ते अधिक विद्युत चार्ज साठवू शकेल. सामान्यतः वापरले जाते जेथे विद्युत गडबड सहन करणे आवश्यक असते कारण ते आर्किंग किंवा स्पार्क ओव्हरव्होल्टेज परिस्थितीमुळे होणारे लाट प्रवाह सहन करण्याच्या क्षमतेमुळे.

सुपरकॅपॅसिटर/अल्ट्राकॅपेसिटर: सुपरकॅप/अल्ट्रा कॅप किंवा इलेक्ट्रोकेमिकल डबल-लेयर कॅपेसिटर (EDLC) म्हणूनही ओळखले जाते, या प्रकारात सुधारित सहनशक्ती (शेकडो हजारो चक्रांपर्यंत) खूप मोठी साठवण क्षमता (सामान्यत: इतर अनेक प्रकारांपेक्षा जास्त) असते. हे अशा ऍप्लिकेशन्ससाठी डिझाइन केले आहे ज्यांना मागणीनुसार मोठ्या प्रमाणात ऊर्जेची आवश्यकता असते जसे की डेटा केंद्रांसाठी बॅकअप स्थिती जेथे कोणीतरी व्यक्तिचलितपणे दुसरा उर्जा स्त्रोत चालू करण्यापूर्वी काही सेकंद मोजले जातात.

कॅपेसिटरचा वापर

कॅपेसिटर हे मूलभूत विद्युत घटक आहेत जे विविध अनुप्रयोगांमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. ते सामान्यतः विद्युत ऊर्जा संचयित करण्यासाठी, फिल्टर तयार करण्यासाठी आणि टाइमिंग सर्किटमध्ये वापरले जातात. ते कार ऑडिओ सिस्टम तसेच ग्राहक इलेक्ट्रॉनिक्समध्ये देखील वापरले जातात. कॅपेसिटरचे काही उपयोग अधिक तपशीलवार पाहू.

वीज पुरवठा गुळगुळीत

कॅपेसिटरचा वापर पॉवर सप्लाय सर्किटमध्ये फिल्टरिंग देण्यासाठी आणि नितळ डीसी व्होल्टेज तयार करण्यात मदत करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. हे सहसा मुख्य वीज पुरवठा वापरणाऱ्या सर्किट्समध्ये दिसून येते, जेथे सुधारणे AC ला स्पंदित DC मध्ये बदलते. इलेक्ट्रोलाइटिक कॅपेसिटर सामान्यत: रेक्टिफायरच्या आउटपुटमध्ये वीज पुरवठ्यासाठी गुळगुळीत घटक म्हणून जोडलेले असते. कॅपेसिटर त्वरीत चार्ज होतो, त्यातील काही चार्ज धरून ठेवतो जेणेकरून ते रेक्टिफायरमधून कोणतीही डाळी गुळगुळीत करण्यास मदत करते आणि इतर घटकांना फीड करण्यासाठी अधिक स्थिर व्होल्टेज प्रदान करते. कॅपेसिटरमध्ये कॅपॅसिटन्स किंवा स्टोरेज क्षमता जितकी जास्त असेल तितका अधिक स्मूथिंग प्रभाव असेल कारण रिचार्जिंगची आवश्यकता होण्यापूर्वी ते अधिक ऊर्जा शोषू शकते. या ऍप्लिकेशनमध्ये, उच्च मूल्याचे कॅपेसिटर चढ-उतार कमी करतात, जसे की व्होल्टेज पातळीतील तरंग आणि लोड बदलांमुळे व्होल्टेज स्पाइक्स, अॅप्लिकेशनच्या सर्किटमधील पुढील घटकांना स्थिरता प्रदान करतात.

सिग्नल प्रक्रिया

सिग्नल प्रोसेसिंग आणि इलेक्ट्रॉनिक कम्युनिकेशनमध्ये कॅपेसिटरचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. ऊर्जा साठवण्याच्या आणि सोडण्याच्या क्षमतेमुळे ते बहुतेक इलेक्ट्रॉनिक सर्किट्समध्ये आवश्यक घटक आहेत.

सिग्नल प्रोसेसिंगमध्ये, आवाज कमी करण्याच्या आणि अवांछित फ्रिक्वेन्सी किंवा सिग्नल फिल्टर करण्याच्या क्षमतेसाठी कॅपेसिटरचा वापर केला जाऊ शकतो. आवाजापासून सिग्नलच्या संरक्षणास स्मूथिंग किंवा लो-पास फिल्टरिंग म्हणतात आणि सामान्यतः कॅपेसिटरच्या वापराद्वारे प्राप्त केले जाते.

इलेक्ट्रॉनिक कम्युनिकेशनमध्ये, कॅपेसिटरचा वापर इलेक्ट्रिकल सिग्नलला त्याची वारंवारता न बदलता एका फॉर्ममधून दुसर्‍या स्वरूपात बदलण्यासाठी केला जाऊ शकतो. ही प्रक्रिया कपलिंग किंवा व्होल्टेज ट्रान्सफर म्हणून ओळखली जाते आणि रेडिओ रिसीव्हर्स आणि ट्रान्समीटरमध्ये या उद्देशासाठी कॅपेसिटर देखील सामान्यतः वापरले जातात. याव्यतिरिक्त, कॅपेसिटर उच्च पास फिल्टरचा भाग म्हणून कार्य करतात, जे मार्गाच्या बाजूने उच्च पास करताना कमी-फ्रिक्वेंसी सिग्नल काढून टाकतात.

कॅपेसिटर देखील अनेकदा सक्रिय अॅनालॉग फिल्टरमध्ये कार्यरत असतात: ते निर्धारित करतात वारंवारता प्रतिसाद फिल्टरची कटऑफ वारंवारता सेट करून. यामुळे, संगीत उपकरणे जसे की अॅम्प्लीफायर किंवा मिक्सिंग कन्सोल डिझाइन करताना ते ऑडिओ सिग्नल नियंत्रित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.

वेळ

टाइमिंग हा कॅपेसिटरचा सामान्य वापर आहे. दैनंदिन सर्किट्समध्ये, प्रतिरोधकांचा वापर सामान्यतः वेळेसाठी केला जातो. तथापि, उच्च-व्होल्टेज किंवा उच्च-फ्रिक्वेंसी परिस्थितीत, त्याऐवजी कॅपेसिटरचा वापर केला जाऊ शकतो. वेळेसाठी कॅपेसिटर वापरणे अनेकदा फायदेशीर ठरते कारण ते प्रतिरोधकांप्रमाणे लवकर शक्ती नष्ट करत नाहीत आणि ब्रेकडाउनच्या कमी जोखमीसह उच्च व्होल्टेज हाताळू शकतात.

सर्किटमध्ये व्होल्टेज आणि करंट नियंत्रित करण्याचा सुरक्षित आणि कार्यक्षम मार्ग प्रदान करण्याव्यतिरिक्त, LEDs किंवा ट्रान्झिस्टर सारख्या घटकांसाठी विशिष्ट डेटा पॉइंट्सवर पॉवर प्रदान करण्यासाठी कॅपेसिटरचा वापर केला जातो ज्यांना सक्रिय केल्यावर करंटच्या स्पंदांची आवश्यकता असू शकते. हे घटकाद्वारे पाठविलेले सिग्नल मजबूत करण्यात मदत करू शकते जेणेकरून ते ऊर्जा किंवा अखंडता न गमावता पुढे प्रवास करेल.

कॅपेसिटरचा वापर ऑडिओ उपकरणांमध्ये सिग्नल फिल्टर करण्यासाठी आणि विकृती कमी करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर केला जातो आणि तरीही कमीतकमी आवाजाच्या हस्तक्षेपासह उपयुक्त माहितीची परवानगी दिली जाते. आधी सांगितल्याप्रमाणे, अॅम्प्लिफायर आउटपुट स्टेजवर समान लोड वितरण राखून अपघाती शॉर्ट सर्किट मर्यादित करण्यात मदत करण्यासाठी ते सामान्यतः स्पीकर टर्मिनल्सवर देखील ठेवलेले असतात.

कल्पकतेने आणि विजेच्या आकलनासह वापरल्यास, कॅपेसिटरमध्ये चार्ज फ्लोला आकार देण्याची अप्रतिम क्षमता असते – ज्यामुळे अभियंते कमीत कमी खर्चात अविश्वसनीयपणे जटिल ऑडिओ सिस्टम विकसित करू शकतात.

सामान्य अनुप्रयोग

कॅपेसिटर हे विद्युत घटक आहेत जे सामान्यतः विविध अनुप्रयोगांमध्ये वापरले जातात. ऊर्जा संचयित करण्याची त्यांची क्षमता त्यांना प्रणालींचे आवश्यक घटक बनवते ज्यांना ठराविक कालावधीत उर्जेचा स्थिर पुरवठा आवश्यक असतो. ते पॉवर सप्लाय, मोटर्स, ऑडिओ सिस्टीम, HVAC सिस्टीम आणि बरेच काही यासह अनेक ऍप्लिकेशन्समध्ये वापरले जातात. या लेखात, आम्ही काही सर्वात सामान्य कॅपेसिटर ऍप्लिकेशन्स एक्सप्लोर करू.

मोटर्स

मोटर्सचा वेग नियंत्रित करण्यासाठी किंवा स्टार्ट अप टॉर्क सुधारण्यासाठी कॅपेसिटर वापरतात. हे प्रदान करून किंवा काढून टाकून केले जाते टप्पा इलेक्ट्रिक मोटर विंडिंगला. व्हेरिएबल फ्रिक्वेन्सी ड्राइव्हस्, पॉवर सप्लाय आणि इतर ऍप्लिकेशन्समध्ये वापरलेले, कॅपेसिटर स्पंदित भारांमध्ये व्होल्टेज किंवा करंट समायोजित करू शकतात आणि पॉवर सिस्टममधून अवांछित ऊर्जा नष्ट करून ऊर्जा वाया जाण्यापासून रोखू शकतात. मध्यम फ्रिक्वेंसी मोटर्सच्या अंतर्गत प्रवाहांमध्ये, कन्व्हर्टरच्या नॉन-लिनियर लोडमुळे होणार्‍या वर्तमान लहरींचा हार्मोनिक प्रभाव कमी करण्यासाठी फेज कॉम्पेन्सेशन कॅपेसिटर बॅंक चालविण्यासाठी मोटारच्या दोन्ही टोकांना मोठ्या कॅपेसिटर मूल्यांचा वापर केला जातो.

प्रकाशयोजना

कॅपेसिटरचा वापर सर्व आकारांच्या प्रकाश व्यवस्थांना उर्जा आणि नियमन करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. इलेक्ट्रॉनिक बॅलास्ट्समध्ये, ते प्रवाह नियंत्रित करण्यासाठी आणि फ्लूरोसंट दिवे आणि उच्च तीव्रतेच्या डिस्चार्ज लाइटिंगसाठी स्टार्ट-अप प्रक्रियेस गती देण्यासाठी वापरले जातात. ते दिवे चमकणे कमी करण्यास देखील मदत करतात. ट्रान्झिस्टोराइज्ड सर्किट सिस्टीममध्ये, कॅपॅसिटर सतत विद्युत प्रवाह राखतात, दिवे प्रज्वलित राहतील याची खात्री करण्यास मदत करतात. याव्यतिरिक्त, ते इनडोअर आणि आउटडोअर सेटिंग्जमध्ये लाइटिंग फिक्स्चरवरील विद्युत भार कमी करून व्होल्टेज वाढीच्या वेळी संरक्षण देतात.

ऑटोमोटिव्ह

ऑटोमोटिव्ह कॅपेसिटर हे विशेषतः महत्वाचे आहेत कारण ते वाहनाच्या विद्युत प्रणालीला वीज प्रवाहातील विसंगती कमी करण्यास आणि भरपाई करण्यास मदत करण्यासाठी जबाबदार असतात, जे बर्याच वाहनांमध्ये सामान्य आहे. ऑटोमोटिव्ह कॅपेसिटर कारच्या अल्टरनेटर किंवा स्टार्टर मोटरला आवश्यकतेनुसार उर्जा पुरवण्यासाठी ऊर्जा साठवतात. जेव्हा वर्तमान मागणी बॅटरी किंवा अल्टरनेटरच्या क्षमतेपेक्षा जास्त असते तेव्हा तयार केलेल्या व्होल्टेज स्पाइक्सला तटस्थ करण्यासाठी ही ऊर्जा वापरली जाते. ऑटोमोटिव्ह कॅपेसिटर ऑडिओ सिस्टीममध्ये देखील वापरले जाऊ शकतात, अॅम्प्लीफायर्स आणि स्पीकर्समधील प्रवाह नियंत्रित करतात. व्होल्टेज चढ-उतार गुळगुळीत करून, ऑटोमोटिव्ह कॅपेसिटर बॅटरीचे आयुष्य वाढवण्यास आणि इतर इलेक्ट्रिकल घटकांवर ताण कमी करण्यास मदत करतात.

कॅपेसिटर सुरक्षा

कॅपेसिटरसह काम करताना सुरक्षिततेला नेहमीच सर्वोच्च प्राधान्य दिले पाहिजे. कॅपेसिटर ऊर्जा साठवतात आणि चार्ज किंवा डिस्चार्ज करताना काळजीपूर्वक हाताळले जाणे आवश्यक आहे. या विभागात, आम्ही कॅपेसिटरसह काम करताना वापरण्यासाठी सुरक्षितता मार्गदर्शक तत्त्वे पाहू आणि त्याच्याशी संबंधित संभाव्य जोखमींवर चर्चा करू.

चड्डी टाळणे

कॅपेसिटर वापरताना, शॉर्ट्सची क्षमता लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे कारण ते विद्युत घटक आहेत. जेव्हा कॅपेसिटर स्वतः शॉर्ट सर्किट करतो तेव्हा शॉर्ट्स होतात. शॉर्ट्स मॅन्युफॅक्चरिंग दोष किंवा इतर बाह्य कारणांमुळे होऊ शकतात, तर बहुतेक शॉर्ट्स कॅपेसिटरच्या अयोग्य वापरामुळे होतात.

शॉर्ट्स टाळण्यासाठी, आपण नेहमी कॅपेसिटरसह सावधगिरी बाळगली पाहिजे. खालील पद्धती तुम्हाला कॅपेसिटर सुरक्षितता राखण्यात मदत करतील:

1) कॅपेसिटरला जास्त चार्ज करून कधीही जास्त ताण किंवा ताण देऊ नका;
2) कॅपेसिटरला जास्त काळ ओव्हरलोड केलेल्या स्थितीत ठेवू नका;
3) नेहमी योग्य माउंटिंग तंत्रे आणि/किंवा पद्धती वापरा ज्या शॉक अलगाव सुनिश्चित करतात;
4) दोन भिन्न ध्रुवीयता एकत्र जोडू नका कारण यामुळे आर्सिंग होऊ शकते आणि कॅपेसिटरला संभाव्य नुकसान होऊ शकते;
5) स्थापनेपूर्वी कोणतेही दोष नाहीत याची खात्री करण्यासाठी पात्र घटक किंवा सामग्री (जसे की इन्सुलेशन सामग्री) तपासा;
6) लोडिंग आवश्यकतांकडे बारकाईने लक्ष द्या - शक्य असेल तेव्हा कमी लोडिंगची अंमलबजावणी करा आणि सर्व घटकांसाठी पुरेसे माउंटिंग तंत्र लागू करा; आणि
7) हे लक्षात ठेवा की स्टँडबाय व्होल्टेजमुळे संपूर्ण सर्किटमध्ये विद्युत प्रवाह निर्माण होईल, जे अनचेक सोडल्यास कॅपेसिटर मानक रेटिंगचे संभाव्य नुकसान होऊ शकते.

ही खबरदारी घेऊन, वापरकर्ते सुरक्षित वापर राखण्यात मदत करू शकतात आणि त्यांच्या कॅपेसिटरमधील शॉर्ट सर्किट किंवा इतर समस्यांमुळे धोकादायक परिस्थिती उद्भवण्यापासून रोखू शकतात. हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की इलेक्ट्रॉनिक्स आणि विशेषत: विजेचा समावेश असलेल्या कोणत्याही गोष्टीसह काम करताना सुरक्षिततेला नेहमीच सर्वोच्च प्राधान्य असते!

डिस्चार्जिंग कॅपेसिटर

कॅपेसिटर हाताळताना किंवा बदलताना ते योग्यरित्या डिस्चार्ज झाले आहेत याची खात्री करणे खूप महत्वाचे आहे. सुरक्षित डिस्चार्ज करण्यासाठी, कॅपेसिटरच्या प्रत्येक टर्मिनल आणि ग्राउंड दरम्यान 1k ohm ते 10k ohm चे रेझिस्टर कनेक्ट करा. कॅपॅसिटरवरील व्होल्टेज चाप न लावता किंवा स्पार्क निर्माण न करता त्वरीत नष्ट होईल, सुरक्षित बदलण्याची किंवा हाताळणीसाठी अनुमती देईल.

विल्हेवाट लावण्यापूर्वी तुम्ही उच्च-व्होल्टेज कॅपेसिटर योग्यरित्या डिस्चार्ज करणे देखील लक्षात ठेवले पाहिजे. जर तुम्ही हे घटक सुरक्षितपणे डिस्चार्ज केले नाहीत, तर ते विजेचा धोका निर्माण करू शकतात आणि आग लागू शकतात! हे घटक डिस्चार्ज करण्यामध्ये घटकावरील दोन टर्मिनल्समध्ये इन्सुलेटेड वायर जोडणे आणि नंतर काही मिनिटांत डिस्चार्ज करणे समाविष्ट आहे. डिस्चार्ज प्रक्रियेदरम्यान निर्माण होणाऱ्या ठिणग्यांपासून तुमचे डोळे सुरक्षित ठेवण्यासाठी ही प्रक्रिया करताना सुरक्षा चष्मा घालण्याची खात्री करा.

कॅपेसिटरची विल्हेवाट लावणे

कॅपेसिटरची विल्हेवाट लावताना, सुरक्षा आणि पर्यावरण संरक्षण या दोन्हीसाठी योग्य खबरदारी घेणे आवश्यक आहे. कारण कॅपेसिटरमध्ये शिसे, बेरियम आणि इतर धातूंसारखी संभाव्य विषारी द्रव्ये असू शकतात, तुम्ही या वस्तू नियमित कचऱ्याच्या डब्यात किंवा लँडफिल्समध्ये टाकणे टाळावे. त्याऐवजी योग्य रिसायकलिंग कलेक्शन सेंटर किंवा घातक पदार्थांची विल्हेवाट लावण्यात माहिर पुरवठादार शोधून त्यांची पर्यावरणपूरक पद्धतीने विल्हेवाट लावली पाहिजे.

सर्व कॅपॅसिटर विल्हेवाट लावण्यापूर्वी चार्ज ठेवतात हे सुनिश्चित करणे महत्वाचे आहे – जरी त्यांना “डेड” कॅपेसिटर असे लेबल केले गेले असले तरीही. कॅपेसिटर अवशिष्ट शुल्क टिकवून ठेवू शकतात आणि हाताळल्यावर डिस्चार्ज होऊ शकतात; त्यामुळे तुम्ही त्यांना डिस्चार्ज करेपर्यंत त्यांना हाताळताना सावधगिरी बाळगली पाहिजे. कॅपेसिटर सुरक्षितपणे डिस्चार्ज करण्यासाठी, तुमचा हात टर्मिनल्सपासून मागे ठेवण्यासाठी तुम्हाला इन्सुलेटेड स्क्रू ड्रायव्हरची आवश्यकता असेल जेणेकरुन व्होल्टेज तुमची पकड उडी मारणार नाही. एकदा चार्ज केलेले कॅपेसिटर डिस्चार्ज झाल्यानंतर, पक्कड किंवा वायर कटरसह कोणतेही सैल इन्सुलेशन काढून टाका आणि नंतर इन्सुलेटरची योग्य प्रकारे विल्हेवाट लावण्यापूर्वी त्यांना गुंडाळा.

निष्कर्ष

शेवटी, कॅपेसिटर हे कोणत्याही इलेक्ट्रिकल सर्किटमध्ये आवश्यक घटक असतात. ते ऊर्जा साठवण्यासाठी, आवाज फिल्टर करण्यासाठी आणि AC सर्किट्ससाठी वर्तमान स्त्रोत प्रदान करण्यासाठी वापरले जातात. कॅपेसिटर विविध स्वरूपात येतात आणि त्यांच्याकडे विस्तृत श्रेणीचे अनुप्रयोग असतात. कॅपेसिटरच्या मूलभूत गोष्टी समजून घेतल्याने तुम्हाला तुमच्या प्रकल्पासाठी योग्य घटक ओळखण्यास मदत होईल.

कॅपेसिटर मूलभूत गोष्टींचा सारांश

कॅपेसिटरच्या मूलभूत गोष्टींचा सारांश देण्यासाठी, कॅपेसिटर हा एक विद्युत घटक आहे जो डायलेक्ट्रिक नावाच्या इन्सुलेट सामग्रीद्वारे विभक्त केलेल्या दोन कंडक्टिंग प्लेट्सचा बनलेला असतो. हे विद्युत क्षेत्राच्या स्वरूपात ऊर्जा साठवण्यासाठी वापरले जाते. इलेक्ट्रोनिक सर्किट्समध्ये सामान्यतः कॅपेसिटरचा वापर केला जातो, सामान्यत: विद्युत् प्रवाह आणि व्होल्टेज पातळी नियंत्रित करण्यासाठी प्रतिरोधक आणि मायक्रोप्रोसेसर सारख्या एकात्मिक सर्किट्सच्या संयोगाने. ते सिग्नल फिल्टर करण्यासाठी आणि विशिष्ट सर्किट्समध्ये जास्तीत जास्त पॉवर ट्रान्सफर प्रदान करण्यासाठी देखील वापरले जाऊ शकतात. तुमच्या विशिष्ट ऍप्लिकेशनसाठी कॅपेसिटर निवडताना, ऑपरेटिंग व्होल्टेज, ऑपरेटिंग तापमान, पॅकेजचा आकार आणि तुम्ही निवडलेल्या कॅपेसिटर प्रकारातील कॅपेसिटन्स मूल्य श्रेणी विचारात घेणे महत्त्वाचे आहे.

कॅपेसिटर वापरण्याचे फायदे

कॅपेसिटर ऊर्जा संचयित करण्याच्या आणि आवश्यकतेनुसार सोडण्याच्या क्षमतेमुळे विविध अनुप्रयोगांमध्ये वापरले जाऊ शकतात. ते मोठ्या प्रमाणात विद्युत् प्रवाह हाताळण्यास देखील सक्षम आहेत, म्हणून ते बर्याचदा फिल्टर आणि सर्किट ब्रेक म्हणून वापरले जातात. शिवाय, कॅपेसिटर विजेचा आवाज कमी करण्यात आणि पॉवर सर्किट्समध्ये कार्यक्षमता वाढविण्यात मदत करू शकतात. परिणामी, ते संगणक, मोबाईल फोन आणि दूरदर्शन संच यासारख्या उच्च शक्तीच्या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरले जातात.

इलेक्ट्रॉनिक्सच्या बाबतीत कॅपेसिटरचे अनेक फायदे आहेत. उदाहरणार्थ, ते उच्च-ऊर्जा डाळींसाठी तात्पुरते स्टोरेज प्रदान करून किंवा विद्युत् प्रवाहाच्या लहान स्फोटांमुळे व्होल्टेज पातळी स्थिर ठेवण्यास मदत करतात जे अन्यथा वेळोवेळी इलेक्ट्रॉनिक्स घटकांना नुकसान करू शकतात. त्यांची रचना संपूर्ण प्रणालीमध्ये किंवा वैयक्तिक सर्किटमध्ये इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक हस्तक्षेप (EMI) फिल्टर करण्यास देखील मदत करते. हे अवांछित सिग्नलला सिस्टममध्ये प्रवेश करण्यापासून रोखण्यासाठी किंवा त्यामध्ये आधीच सिग्नल व्यत्यय आणण्यासाठी महत्वाचे आहे.

याव्यतिरिक्त, कॅपेसिटर स्टार्ट कॅपेसिटर कंट्रोल आणि सिंक्रोनस मोटर ऑपरेशन सक्षम करून कोणत्याही AC पॉवर सिस्टममध्ये आवश्यकतेनुसार त्वरित विद्युत प्रवाह प्रदान करतात - जे स्ट्रीट लाइटिंग सिस्टम आणि HVAC मोटर्स सारख्या अत्यंत पर्यावरणीय अनुप्रयोगांमध्ये दीर्घकालीन ऑपरेशनसाठी महत्त्वपूर्ण आहे. शेवटी, AC सर्किट्सद्वारे तयार केलेल्या साइन वेव्हज स्थिर करणे हे त्यांच्या प्राथमिक कार्यांपैकी एक आहे — ते इतर फ्रिक्वेन्सीवर ऊर्जा वाढवताना विशिष्ट फ्रिक्वेन्सीवर ऊर्जा बाहेर काढतात — व्होल्टेज विकृती कमी करणे आणि सर्व चॅनेलवर स्वच्छ ऊर्जा व्यवस्थापन सुनिश्चित करणे.

मी Joost Nusselder, Neaera चा संस्थापक आणि कंटेंट मार्केटर आहे, बाबा आहे आणि माझ्या आवडीच्या केंद्रस्थानी गिटारसह नवीन उपकरणे वापरून पाहणे मला आवडते आणि माझ्या टीमसोबत मी 2020 पासून सखोल ब्लॉग लेख तयार करत आहे. रेकॉर्डिंग आणि गिटार टिपांसह निष्ठावंत वाचकांना मदत करण्यासाठी.

मला यूट्यूब वर पहा जिथे मी हे सर्व गियर वापरून पाहतो:

याची सदस्यता घ्या